Międzynarodowy Dzień Przeciwko Antysemityzmowi i Faszyzmowi od 1998 roku obchodzony jest w rocznicę tzw. Nocy Kryształowej (z 9 na10 listopada 1938 roku, niem. Kristallnacht), kiedy to doszło do pogromu Żydów w hitlerowskich Niemczech.
W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku i w ciągu kilku kolejnych dni naziści zamordowali 91 osób narodowości żydowskiej, spalili lub uszkodzili 267 synagog, zniszczyli 7000-7500 sklepów i 29 domów towarowych należących do Żydów, zdemolowali 171 domów mieszkalnych, zbezcześcili prawie wszystkie cmentarze (kirkuty) żydowskie. Niepowetowane straty zadano wtedy kulturze żydowskiej, niszcząc cenne dzieła sztuki. Około 20-30 tys. mężczyzn pochodzenia żydowskiego zostało osadzonych w obozach koncentracyjnych. Eufemistyczna nazwa „noc kryształowa” pochodzi od dźwięku tłuczonych szyb żydowskich synagog, sklepów i mieszkań. Naziści nakazali Żydom zapłacenie odszkodowania w wysokości 1,2 miliarda marek za szkody powstałe w czasie Nocy Kryształowej. Do prześladowań i pogromu doszło z inicjatywy NSDAP (Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotników, zwana nazistowską) i ówczesnych władz III Rzeszy Niemieckiej. Wbrew deklaracjom akcja nie była spontaniczna tylko starannie zorganizowana i przeprowadzona. W pogromie czynny udział wzięły bojówki SA (oddziały szturmowe NSDAP), a także członkowie SS (eskadr ochronnych NSDAP). Jako pretekst wykorzystane zostało śmiertelne zranienie radcy ambasady III Rzeszy w Paryżu. Dokonał go 17 latek – Herszel Grynszpan, po tym jak dowiedział się o deportowaniu własnej rodziny (w grupie innych, około 17 tysięcy Żydów z polskimi paszportami) za wschodnią granicę Niemiec, do Polski (większość trafiła do Zbąszynia). Już wcześniej – do 1938 roku, z powodu prześladowań, III Rzeszę Niemiecką opuściło około 170 tys. z 565 tys. niemieckich i austriackich obywateli pochodzenia żydowskiego. Ci, którzy pozostali, byli nieustannie prześladowani m.in. na mocy tzw. ustaw norymberskich z 15 września 1935 roku, które wprowadzały segregację rasową i opartą na pochodzeniu, oraz legalizowały dyskryminację Żydów oraz Romów i Sinti. Wprowadzały podział obywateli/ek Niemiec na „Aryjczyków” i ludność niearyjską i „zasady”, według których należało dokonywać tego rozróżnienia. Osoby pochodzenia żydowskiego (uznane za nie-Aryjczyków) były pozbawiane obywatelstwa, ochrony prawnej i własności, nie mogły pełnić służby w urzędach państwowych ani w wojsku. Zakazane zostały małżeństwa i związki intymne między „Aryjczykami” i „nie-Aryjczykami”. W związku z przesunięciem po wojnie granic, na terenie dzisiejszej Polski znajduje się wiele miast i miejscowości, w których 9 listopada i w kolejnych dniach 1938 roku doszło do pogromów m.in.: na Śląsku Opolskim (spalone zostały synagogi w Opolu, Głubczycach, Głogówku, Wołczynie, Oleśnie, Kietrzu, Prudniku, Strzelcach Opolskich i Kluczborku, niszczono sklepy, doszło do pobić Żydów), w Gliwicach, Zielonej Górze, Słupsku, Sopocie, Wrzeszczu, Gdańsku i wielu innych miejscach.
Irena Sendlerowa
(15.02.1910-12.05.2008)
Podczas II wojny światowej kierowała referatem dziecięcym konspiracyjnej Rady Pomocy Żydom „Żegota” (organizacji społecznej Polskiego Państwa Podziemnego). Posługiwała się pseudonimem „Jolanta” i wraz ze współpracownicami uratowała blisko 2500 dzieci z warszawskiego Getta, a ich prawdziwe nazwiska przechowała w zakopanych w ziemi słoikach. Po wojnie kontynuowała pracę społeczną (m.in. w Polskim Czerwonym Krzyżu, Wydziale Opieki Społecznej Urzędu Miasta Warszawy) oraz dydaktyczną (w szkole pielęgniarskiej). Związana była z ruchem socjalistycznym i PPS. W latach 1948-1968 należała do PZPR. Wystąpiła z partii po wydarzeniach z marca 1968 w związku z antyizraelską, a później także antysemicką polityką PZPR. Osoby pochodzenia żydowskiego a także osoby o poglądach proizraelskich i przeciwstawiające się antysemityzmowi były usuwane z partii, wojska, milicji, organów bezpieczeństwa i innych instytucji państwowych, zwalniane z pracy, pozbawiane stanowisk, także na wyższych uczelniach.
Irena Sendlerowa została uhonorowana m.in. Orderem Orła Białego, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski oraz nagrodą im. Jana Karskiego. Otrzymała także honorowe obywatelstwo Izraela. W 1965 r. została uhonorowana przez izraelski instytut Yad Vashem medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. W 1983 r. zasadziła drzewko w Lesie Sprawiedliwych instytutu. Pod koniec 2006 roku podjęto starania o zgłoszenie kandydatury Ireny Sendler do pokojowej nagrody Nobla w roku 2007.
Nagroda im. Ireny Sendlerowej „Za naprawianie świata”
W 2006 r. stowarzyszenie Dzieci Holocaustu przy udziale Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP powołało do życia nagrodę im. Ireny Sendlerowej „Za naprawianie świata”. Nagroda przyznawana jest nauczyciel/k/om szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Corocznie otrzymuje ją jedna osoba z Polski i jedna z USA (jej wysokość to 10 000 dolarów dla każdego z laureatów/ek). Ideą nagrody jest uczczenie osoby patronki oraz propagowanie wartości i postaw, którym była wierna. Pierwszymi laureatami nagrody są Norman Conard oraz Robert Szuchta – nauczyciel historii w LXIV Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława IgnacegoWitkiewicza w Warszawie – zostali oni osobiście wybrani przez Irenę Sendlerową.
W roku 2008 polską laureatką nagrody została Anna Janina Kloza, pracująca w VI Liceum Ogólnokształcącym w Białymstoku, w 2009 – Beata Maliszkiewicz – współzałożycielka i dyrektorka szkoły „TAK” w Opolu.
Źródło: Kalendarz Praw Człowieka
